Marjane Satrapi

Είναι ωραίο να γνωρίζεις ότι δεν τα ξέρεις όλα. Και αφάνταστα πληκτικό, τουλάχιστον, να νομίζεις ότι όλα τα ξέρεις. Όταν πρωτοδιάβασα το "Περσέπολις" της Σατραπί, μόλις είχε κυκλοφορήσει - καλοκαίρι του 2006 ήταν ή αρχές φθινοπώρου; - σκέφτηκα πόσα λίγα ξέρουμε για την κοντινή μας Ανατολή. Κοντινό το Ιράν θα μου πεις; Και βέβαια κοντινό, οι ιστορίες μας μάλιστα συναντιούνται και πολλές φορές μπλέκονται απίστευτα στα βάθη των αιώνων. Τι ήξερα για την Περσία - Ιράν; Τους Περσικούς πολέμους, εκείνοι κι εμείς δηλαδή, ό,τι στο σχολείο μαθαίναμε, ότι εκείνοι ήταν βάρβαροι, εμείς εννοείται υπέροχοι, ωραίοι, ανδρείοι. Μετά διάβασα ευτυχώς κι άλλα βιβλία στη ζωή μου. Αλλά πάντα είχα μια θολή εικόνα στο μυαλό μου, καλα εντάξει είχαν κάποτε σπουδαίο πολιτισμό αλλα τώρα όλα τα' σκιαζε η φοβέρα και ο θρησκευτικός φανατισμός, έτσι σε γενικές γραμμές νόμιζα. Την εντύπωση αυτή "απειλούσαν" θαρραλεα κάποιες ταινίες, κάποιοι καλλιτέχνες, έργα που έρχονταν από εκείνα τα μέρη, αλλά το στερεότυπο μέσα μου έμενε, δεν θέλω να σου πω ψέμματα. Μετά διάβασα την Περσέπολι. Από την εισαγωγή κιόλας και μετά όταν το τελείωσα πια όλο σκεφτόμουν όλα αυτά που διάβασα για πολύ καιρό. Είναι και η Σατραπί συνομήλική μου, έφερνα συνεχώς στο μυαλό μου, πώς μεγάλωσαμε σε διαφορετικά μέρη, δυο κορίτσια στα ίδια χρόνια. Και μιλάει με τόση ειλικρίνεια για όλα. Ούτε μελό, ούτε ωραιοποιήσεις, ούτε "λυπηθείτε με", ούτε "θαυμάστε με" λέει. Μιλάει κανονικά , για όσα έζησε, περιγράφει και αφηγείται και τα καλά και τα άσχημά της. Στο ραδιόφωνο μίλησα πολλές φορές τότε για το βιβλίο αυτό. Κι όταν πριν αρκετές μέρες σκεφτόμουν να γράψω κάτι για την Σατραπί διάβασα -με καθυστέρηση, ναι, μεγάλη μαλιστα- ένα κείμενο που έγραψε ο Αντώνης Ξαγάς στο mic.gr. Αντιγράφω λοιπόν από το κείμενό του, με την άδειά του και τον ευχαριστώ- είναι ωραίο να μοιράζονται οι σκέψεις κι οι ιδέες, έτσι δεν είναι; Όλο το κείμενο εδώ
"Παράξενο πλάσμα ο άνθρωπος... Ο καθένας μας διεκδικεί και απαιτεί για τον εαυτό του, με πάθος και με φανατισμό πολλές φορές, την αδιαπραγμάτευτη ατομικότητά του, ο καθένας μας νιώθει μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή προσωπικότητα (συχνά κέντρο του κόσμου!). Από την άλλη όμως εύκολα κατατάσσουμε όσους κινούνται έξω από την περιορισμένη ακτίνα του κύκλου μας στην ακαθόριστη "μάζα"... Ξεχνώντας την ταπεινόφρονη αλλά και τόσο αυτονόητη σκέψη ότι την ίδια στιγμή κι εμείς ανήκουμε στη "μάζα" για κάποιον άλλον... Είναι βολικός πάντως έτσι ο κόσμος!... Ασφαλής... Έχει μια τάξη που παρηγορεί το φοβισμένο από την εντροπία άνθρωπο...
Έτσι λοιπόν σε μια εφαρμογή αυτού του τρόπου σκέψης, οι Γερμανοί είναι ψυχροί τεχνοκράτες, οι Γάλλοι σωβινιστές κουλτουριάρηδες, οι Αλβανοί είναι ..."Αλβανοί", οι Ιταλοί θερμόαιμοι πολυλογάδες, οι Τούρκοι άξεστοι βάρβαροι, οι Άγγλοι πισωγλέντηδες μπυροπότες, οι Ισραηλινοί φιλοχρήματοι, οι Ιρανοί καθυστερημένοι θρησκόληπτοι και πάει λέγοντας... Και όταν κάποιες φορές η πραγματικότητα και η ζωή μάς διαψεύσει, τότε τόσο το χειρότερο γι' αυτήν![...]
[...]Η Σατραπί δεν κατηγορεί, δεν υψώνει κανένα δάκτυλο και καμία παντιέρα... Το βιβλίο είναι απλώς μια μικρή ιστορία... Από εκείνες τις "μη-ιστορίες" που ποτέ δεν καταγράφει η επίσημη Ιστορία... Από τις ιστορίες τις άγραφες, που μόνο σαν στατιστικές επιζούν... Τις ιστορίες όμως που κουβαλούν μέσα τους περισσότερη αλήθεια απ' ό,τι δεκάδες σοβαροί ακαδημαϊκοί τόμοι... Και δείχνει ότι πίσω από τις μαντίλες και τις μπούργκες κρύβεται ένας ολόκληρος πολυποίκιλος κόσμος...
Κι έτσι όμως μέσα από την αφήγηση, αναδεικνύεται αβίαστα και με τα πιο μελανά χρώματα η φύση ενός καθεστώτος που αποδεικνύει για πολλοστή φορά στην πράξη ότι η θρησκεία είναι ο τελειότερος μηχανισμός καταπίεσης που έχει εφεύρει ο άνθρωπος (ξέρετε με την ευκαιρία, ποιο είναι ίσως το μεγαλύτερο κακό που έχει προκαλέσει η δυναστεία Μπους; Ότι με την αυτοκρατορικά ανόητη πολιτική της έχει δώσει άλλοθι και αντιστασιακά "παράσημα" σε καθεστώτα τα οποία λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν φασιστικά!). Δεν μπορείς όμως να μη γελάσεις όταν ανακαλύψεις έκπληκτος ότι και μια πιτσιρίκα σε αυτό το ζοφερό Ιράν του Χομεϊνί, άκουγε και χτυπιόταν στους ρυθμούς της Kim Wylde...
Οι γραμμές του σκίτσου είναι λιτές, ασπρόμαυρες, αλλά τόσο, μα τόσο εκφραστικές... Η δε ιστορία συγκινεί... Χωρίς όμως να εκβιάζει το συναίσθημα... Συγκινεί με το γλυκόπικρο χιούμορ (η μικρή Μάρτζι κλέβει πραγματικά καρδιές)... Συγκινεί γιατί είναι γραμμένη σε ανθρώπινα μέτρα (κλείνοντας τον πρώτο τόμο, με τον αποχαιρετισμό στο αεροδρόμιο είχα κυριολεκτικά βουρκώσει)... Συγκινεί γιατί εν τέλει μπορείς να ταυτιστείς μαζί της... Γιατί σε κάθε βιβλίο πάντα αναζητάμε ένα κομμάτι του εαυτού μας...
Θα αποφύγω τον πειρασμό και την ευκολία να καταφύγω στις γνωστές βαρύγδουπες και δημοσιογραφικές τυπικότητες του τύπου "το βιβλίο είναι ένας ύμνος στην ... μπλα, μπλα, μπλα, ή μια κραυγή κ.λπ. κ.λπ... Πραγματικά δεν ξέρω αν το "Περσέπολις" της Μαργιάν Σατραπί καταφέρει να προκαλέσει ρωγμές στο οπλισμένο σαν σκυρόδεμα οικοδόμημα των στερεότυπων απόψεων. Πολύ αμφιβάλω! Τέτοια έργα είναι όμως χρήσιμα, γιατί υπενθυμίζουν τα αυτονόητα που εύκολα ξεχνάμε... Ότι η ανθρώπινη ουσία είναι μία, ότι όλοι έχουμε μέσα μας όργανα που γερνάνε και λιώνουνε, ότι όλοι μας έχουμε ανάγκη από μια αγκαλιά, ότι όλοι μας βιώνουμε με τον ίδιο τρόπο τις απώλειες... Και είναι ακόμη πιο χρήσιμα σε μια εποχή σαν τη σημερινή, όπου για άλλη μία φορά το Ιράν, η πανάρχαια Περσία, πατρίδα ποιητών και φιλοσόφων που εμείς εδώ στην ομφαλοσκοπική Δύση ποτέ δεν μαθαίνουμε, η επιτομή του σύγχρονου "κακού", έχει γίνει πεδίο σχεδίων επί χάρτου, τα οποία παίζουν με τις ζωές ανώνυμων και καθημερινών ανθρώπων σαν εσένα κι εμένα... "

Είδα και τη ταινία "Περσέπολις". Λίγο πιο "μαλακή" από το βιβλίο, ίσως για να μην έχει και προβλήματα λογοκρισίας, κάτι που δεν θα επέτρεπε σε κάποιες χώρες να την δει πολύς κόσμος, ξέρετε εκείνα τα "απαγορεύεται σε νέους κάτω των ..." που υπάρχουν. Έστω κι έτσι είναι μια καλή ταινία. Αν έχεις δει μόνο αυτήν όμως μην νομίσεις πως "ξεμπέρδεψες", το βιβλίο είναι το δυνατό.

Το αγαπημένο μου σημείο από το βιβλίο
Η μικρή Μαριάν, ετοιμάζεται να φύγει από το Ιράν. Το τελευταίο βράδυ πριν φύγει, κοιμάται με την πολυαγαπημένη της γιαγιά κι εκίνη της λέει: "Άκου, δεν μ' αρέσει να σου κάνω κήρυγμα, αλλα θέλω να σου δώσω μια συμβουλή που θα σου είναι πάντα χρήσιμη. Στη ζωή, θα συναντήσεις πολλούς παλιανθρωπους. Αν σε πληγώσουν, να λες στον εαυτό σου ότι το κάνουν από βλακεία. Αυτό θα σ' εμποδίσει να νατιδράσεις στην κακία τους. Γιατί δεν υπάρχει τιποτα χειρότερο απ'την πικρία και την εκδικηση. Να είσαι πάντα αξιοπρεπής και να έχεις πίστη στον εαυτό σου."

Πριν λίγους μήνες διάβασα και τα "Κεντήματα" της Μαριάν Σατραπί. Εκεί να δεις. Γυναίκες το Ιράν μιλάνε ενώ πίνουν τσάι- πώς στο δικό μου χωριό μιλούσαν την ώρα που έπιναν καφέ; Περίπου έτσι. Γιατί πρέπει να σου πω πιο τολμηρές τις βρίσκω τις Ιρανές. Σε εμάς άντε μέχρι τους αχαϊρευτους τους άντρες έφτανε η κουβέντα. Στα "κεντήματα" οι γυναίκες νέες και ηλικιωμένες μιλούν για σχέσεις, για το σεξ, το σώμα και τον εαυτό τους όπως εγώ να σου πω την αλήθεια δεν έχω ακούσει να μιλούν ποτέ.

Ένα μικρό βιογραφικό της Σατραπί:
Η Μαριάν Σατραπί γεννήθηκε το 1969, στο Ραστ του Ιράν και μεγάλωσε στην Τεχεράνη. Το 1994 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου ζει μέχρι σήμερα. Κάνει κόμικς, ζωγραφίζει και γράφει. Έχει γράψει (και εικονογραφήσει εννοείται, όπως σε όλα τα βιβλία της) την αυτοβιογραφική σειρά κόμικς «Περσέπολις» που έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ.
Η ομότιτλη ταινία κινουμένων σχεδίων -που σκηνοθέτησε η ίδια η συγγραφέας και ο Βενσάν Παρονό - κέρδισε το Βραβείο Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ Κανών 2007. Η Σατραπί έχει γράψει, επίσης, αρκετά παιδικά βιβλία ενώ συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά σε όλο τον κόσμο.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις "Ηλίβατον" τα βιβλία της «Περσέπολις: Μια αληθινή ιστορία» και «Περσέπολις 2: Η επιστροφή», "Κεντήματα" και βρίσκεται υπό έκδοση και το βιβλίο της: «Κοτόπουλο με δαμάσκηνα». (Στις σελίδες του τελεταίου αυτού, υπό έκδοση βιβλίου της, η σατραπί μας μιλά για την συγκινητική ιστορία ενός διάσημου Ιρανού μουσικού, θείου της, που έδωσε τη ζωή του για τον έρωτα και τη μουσική. Κέρδισε το βραβείο καλύτερου βιβλίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς Ανγκουλέμ (Γαλλία), το 2005. ). Επίσης, έχουν κυκλοφορήσει δύο παιδικά βιβλία της από τις εκδ. Επόμενος Σταθμός ("Ασδάρ" και "Τα τέρατα δεν αγαπούν το φεγγάρι")