«Κάποτε κέρδισες τα πάντα και τά’χασες μεμιάς»

«Η μέρα τούτη θα σε γεννήσει 
και θα σε σβήσει» 

Αμφι-Θέατρο
Σοφοκλέους «Οιδίπους τύραννος»
σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου


Ένα βασίλειο συμπαγές. Άσπρο, φωτεινό. Έτσι μοιάζει. Τα κομμάτια που ενώνονται και το αποτελούν αστράφτουν στο φως. Στην πλάτη του παλατιού, ένα κομμάτι του βασιλικού στέμματος, ίσως έτσι το έβλεπα εγώ, προβάλει τις σκιές των ανθρώπων. Αυτά που βλέπεις, αλλιώς είναι στη σκηνή κι αλλιώς εκεί. Οι άνθρωποι γίνονται σκιές, τα άσπρα ρούχα τους γκριζωπά, το σώμα τους στη σκηνή, η ψυχή τους στη σκιά. Ο καθένας φορά τα δικά του ρούχα, έχει τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά του. Κι όλοι πάνω από τα ρούχα και το ρόλο τους φέρουν κάτι κοινό, μια θολή σκιά, ένα κοινό κοστούμι, την αθέλητη ίσως αρρώστιά τους, το σύννεφο που σκεπάζει αυτό που είναι κι αυτό που ξέρουν ό,τι είναι κι έχουν.
Ένας τόπος. Η Θηβα. Ένα βασίλειο δυνατό ξανά μετα από μια παλιά καταστροφή και ο σωτηρας της ο βασιλιάς Οιδίποδας. Παντρεμενος με την γυναίκα του Λάιου, του προηγούμενου βασιλιά, που εχει δολοφονηθεί από έναν άγνωστο. Αντρας έξυπνος, δίκαιος και γενναίος ο Οιδίπους. Ευτυχισμένος. Έτσι φαίνεται. Έως ότου έρχεται ο καιρός που καινούρια συμφορά μεγάλη καταστρέφει την πόλη. Όλα στείρα, τίποτα γόνιμο, όλα πεθαίνουν, τίποτα δε γεννιέται. Ο βασιλιάς αναζητά το φταίχτη, πρέπει να βρεθεί και να φύγει το μίασμα από την πόλη. Και ο Οιδίποδας μαθαίνει ποιος πραγματικά είναι. Όλα σε μια μόνο μέρα. «…Θ’ αποδειχθεί των τέκνων του πατέρας κι αδελφός/ και της γυναίκας που τον γέννησε ο γιος και σύζυγός της/ και του πατέρα του φονιάς κι ομόκλινος»
Ο Τειρεσίας, ο μάντης, το μόνο ανθρώπινο πλάσμα αυτού του κόσμου που υπήρξε και άντρας και γυναίκα, ο μόνος ήρωας που δε χρειαζεται (όπως και η Ιοκάστη, η οποία όταν μαθαίνει ποια είναι, πεταει το κοινό επανω-φορι, μενει με το δικό της κόκκινο ρουχο και πεθαίνει) αυτό το πάνω ίδιο με άλλους ρούχο, εκείνος ξερει, το τραγικό και της ζωής του και των άλλων, λεει την αλήθεια.
«Το παν θα βγει στο φως»
Τα μέχρι τότε δεδομένα κλονίζονται, το παλάτι διαλύεται, το συμπαγές κομματιάζεται, οι άνθρωποι γκρεμίζονται, το άσπρο σκοτεινιάζει. Η αλήθεια όσο κι αν οι άνθρωποι θα προτιμούσαν να μην την δουν ποτέ, αλλάζει τον κόσμο
Ο Οιδίπους στο τελος, όπως ο μαντης είχε πει «Πριν έβλεπε το φως, τώρα τυφλός/ πλούσιος πριν, παμπτωχος τώρα,/με το ραβδί του συντροφιά, φυγάς,/σε ξενο τόπο θα πορευεται».                            
Ένα συγκλονιστικό κείμενο του Σοφοκλή. Διάλογοι, πρόσωπα, χαρακτήρες που ακόμα και σήμερα να απορείς για το μέγεθος, την αξία, την μαεστρία που χτίστηκαν. Όσες φορες κι αν το διαβασω, όσες κι αν το δω στη σκηνή, παντα εχω στο βαθος του μυαλού μου τη σκεψη, ότι ένα μόνο μερος από το όλον, κάθε φορα, εχω καταλαβει. Ότι εχει κι άλλα στοιχεία που ακόμα δεν τα "διαβασα", δεν τα βλεπω ακόμα καθαρα. Κι όσο μια παρασταση, ενώ μου είναι κατανοητή, μου γεννα και καινούρια ερωτήματα σε σχεση με το κείμενό της, το πρωτο στοίχημα σε μενα τουλαχιστον, το εχει κερδίσει. «Οιδίπους τύραννος», τολμηρό το θεμα του, τι σύγχρονο μπορεί να σε σοκαρει πιο πολύ από την ιστορία αυτού του ήρωα, την ιστορία αυτή καθεαυτή αλλα και την ερμηνεία της με οποιαδήποτε προσεγγιση, κοινωνική, ψυχολογική, πολιτική ακόμη ή όποια άλλη και παραπλευρα από την ιστορία και τη μοίρα της μάνας και γυναίκας του, των παιδιών και αδελφών του; Δυνατή διαπραγματευση, διαλογοι απολυτα μετρημένοι, ήρωες που παλευουν με το αναπόφευκτο, το είναι και το φαίνεσθαι, την αγαπη που δεν είναι μόνο μία, το νόμισμα που εχει δυο πλευρες τουλάχιστον, τους νόμους των ανθρωπων, την ηθική, την ύβρι, τις πραξεις και τις συνεπειες, την αλαζονεία των λεξεων, τραγική ειρωνία πουθενα πιο ανατριχιαστική από εδώ.

Η παρασταση 
που είδα, παρασταση σκηνοθεσίας. Δεν είναι αυτονόητο αυτό, παντα. Αναδεικνύει το κείμενο (εδώ βοηθησε πολύ νομίζω και η μεταφραση) τους ήρωες, τα νοήματα, τα συναισθηματα. Να σου πω την αλήθεια δεν πηγα στην παρασταση για τους πρωταγωνιστες, σχεδόν ποτε δεν παω με αυτό το κριτήριο, έτσι κι εδώ. Και είδα μια παρασταση σκηνοθετη με άποψη, σοβαρη, για το όλον. Όταν είναι έτσι, νομίζω ακόμα και όσα σημεία δεν μου αρεσουν, και υπήρχαν σημεία που δε μου άρεσαν, και ερμηνείες, πρωταγωνιστικές και μη, επίσης, τα προσπερνώ, δεν είναι αυτά τα βασικά, αρκεί να έχω βασικό νήμα να παρακολουθησω. Σκηνοθετης, μαέστρος. Είχα καιρό να το δω τόσο έντονα και μου είχε λείψει.
Σε μια παρασταση πιστευω, εχεις τρεις επιλογες. Η μία να ξεχωρίζεις καποιους συντελεστες. Μου συμβαίνει συχνά. Ενας ή καποιοι καλοί ή πολύ καλοί ηθοποιοί, μια σκηνογραφική δουλειά, ο φωτισμός, η μουσική, χωριστα και επιμερους. Η δευτερη, να καταλαβαίνεις ότι ίσως είναι μια καλή σκηνοθετική ιδεα που ατυχησε στα επιμέρους. Και η τρίτη, η σπανιότερη περίπτωση, να εναρμονίζονται έτσι όλα, ώστε να αναδεικνύεται μια σημαντική σκηνοθετική δουλειά, κι όσο τα επιμερους ακολουθούν το βηματισμό της τόσο να αναδεικνύονται κι αυτα με τη σειρα τους. Αν δεν το καταφερνουν, τα λες αδύναμα, λιγότερο ή περισσότερο, όμως αν ο σκηνοθετης το κουμανταρει το υλικό του δεν χαλανε τόσο εύκολο το συνολο. Αυτό το συνολικό αλλα και το ειδικό, σε παει κατευθείαν στον σκηνοθετη σε αυτές τις παραστασεις. Έβλεπα, ας πούμε, το σκηνικό αλλα και τα κοστούμια χθες και σκεφτόμουν. Τι ιδέα! Όχι μόνο του σκηνογραφου, αλλα όσο αυτό μεταλλάσσονταν, γίνονταν εργαλείο των νοηματων, που εγω τουλαχιστον εισεπρατα, από το εργο και το συγκεκριμενο ανεβασμά του, της σκηνοθετικής σύλληψης και εφαρμογής. Το ίδιο με τη μουσική, με τον δυτικό τρόπο της. Ή με τον φωτισμό. Οι συντελεστες μου εμοιαζαν φορείς των νοημάτων. Και να σου πω την αληθεια, αυτό μου φαίνεται το πιο δύσκολο στο θεατρο, η ενσαρκωση, η παρασταση του λόγου και της λογικής του. Η υποκριτική, η μουσική, οι φωτισμοί, τα σκηνικά, τα κοστούμια, η κίνηση, οι σκηνές που η μια διαδεχονταν εύρυθμα την άλλη, και μεσα και πίσω από όλα αυτά μια βαθια καλλιέργεια ενός σκηνοθετη που μπορεί τόσο εντεχνα να τα διαχειριστεί όλα σε ένα σύνολο, αναδεικνύοντας αυτό που είναι το πιο σημαντικό στο θεατρο το ίδιο το έργο.                               
Το κείμενο του Σοφοκλή είναι, ακόμα, τολμηρό και πολυσήμαντο, εως τις μέρες μας, στις αρχες του 21ου αι. Για μενα που δεν είμαι ειδική νομίζω μας αφορα ακόμη. Και φαίνεται τρελό, πώς το έκανε αυτό ο Σοφοκλής, τότε, χιλιάδες χρόνια πριν, σε αυτό το έργο του, κι εμείς, τώρα, οι άνθρωποι του δυτικού πολιτισμού ανακαλυπτουμε σε αυτό τα βασικά, ή έστω καποια από τα πιο βασικά μας ερωτηματα. Από την άλλη, η συγκεκριμενη σκηνοθεσία του Σπ.Ευαγγελάτου δεν φοβηθηκε την τόλμη του, αντίθετα, το φωτισε σε δύσκολα σημεία, όπως στον έρωτα Ιοκαστης-Οιδίποδα, και το ανεδειξε με ερωτηματα γυρω από το τι είναι ο έρωτας, τι ο θανατος κι η μοίρα των ανθρωπων, η οικογενεια, η εξουσία, η υποταγη.


Αν ένα μου πεις να θυμηθώ,
είναι οι σκιες των ανθρωπων στο στοιχείου του σκηνικού που έμοιαζε, ετσι το είδα εγω τουλάχιστον, με βοηθούσε και η θεαση του σκηνικού απο την θεση που παρακολουθούσα την παρασταση, κομματι του στεμματος, της βασιλικής κορώνας, της εξουσίας - ανθρώπινης, πολιτικής;- σκιες που εκαναν πιο δυνατα τα συναισθηματα αγωνίας, απελπισίας, υποταγής στη μοιρα που έφτιαξαν χρησμοί αλλα και η ζωή, οι πραξεις και τα λόγια των ανθρώπων.

Μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης
Σκηνοθεσία: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος
Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Πάτσας
Μουσική: Γιάννης Αναστασόπουλος
Διανομή: Οιδίπους: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης Ιοκάστη: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη Κρέων: Νίκος Αρβανίτης Τειρεσίας: Μάνος Βακούσης Εξάγγελος: Θανάσης Κουρλαμπάς Ιερεύς: Νικόλας Παπαγιάννης Άγγελος: Κώστας Ανταλόπουλος Θεράπων: Σωτήρης Τσακομίδης
Χορός: Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Νικόλας Παπαγιάννης, Δημήτρης Παπανικολάου, Λευτέρης Πολυχρόνης, Βασίλης Πουλάκος, Βαγγέλης Ψωμάς, Τίνα Αλεξοπούλου, Μαρία Πανίδου, Έλενα Χατζηαυξέντη, Κώστας Ανταλόπουλος, Θανάσης Κουρλαμπάς, Σωτήρης Τσακομίδης


Μία ακόμη, δεύτερη και τελευταία παράσταση σήμερα, στη Θεσσαλονίκη, στο θεατρο Γης, στις 21.30


Στη συνεχεια,
Υπαίθριο Θέατρο Πάρκου Εγνατία, Αλεξανδρούπολη 14/07/2010
Αμφιθέατρο Τ.Ε.Ι., Σέρρες 15/07/2010
Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων 16/07/2010 και 17/07/2010
Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας 19/07/2010
Αρχαίο Θέατρο Ήλιδας 20/07/2010
Σαινοπούλειο Αμφιθέατρο Σπάρτης 21/07/2010
Δημοτικό Κηποθέατρο Πρέβεζας 22/07/2010
Υπαίθριο θέατρο Ε.Η.Μ, Γιάννενα 23/07/2010
Δελφοί 24/07/2010
Βεάκειο Θέατρο, Πειραιάς, 26/07/2010