«Rodchenko & Popova: Ορίζοντας τον Κονστρουκτιβισμό»

Την Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου 2009 ακροατές και φίλοι της "Καλημέρας" ετοιμαζόμαστε για την πρώτη μας στη νεα περίοδο, επίσκεψη και ξενάγηση σε έκθεση εικαστικών. Θα επισκεφτούμε την έκθεση «Rodchenko & Popova: Ορίζοντας τον Κονστρουκτιβισμό» στον εκθεσιακό χώρο του Κ.Μ.Σ.Τ. στη Μονή Λαζαριστών.
Η ξενάγησή μας θα ξεκινήσει στις 12 το μεσημέρι.

Η έκθεση παρουσιάζει έργα δύο καλλιτεχνών, από τους πιο σημαντικούς της Ρωσικής Πρωτοπορίας, της Λιουμπόβ Ποπόβα(1889-1924) και του Αλεξάντρ Ρότσενκο(1891-1956)οι οποίοι πρωτοστατησαν στο κίνημα του Κονστρουκτιβισμού και περιλαμβάνει περίπου 350 πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, κατασκευές, ανακατασκευές, φωτογραφίες και αρχειακό υλικό. Επίσης, σχέδια για σκηνικά θεάτρου, εξώφυλλα περιοδικών, μοτίβα για υφάσματα και ενδύματα.
Μεταξύ των έργων συμπεριλαμβάνονται καμβάδες από τη σειρά των «Ζωγραφικών Αρχιτεκτονημάτων» της Ποπόβα (1917-1919), κινηματογραφικές αφίσες, κοστούμια και σκηνικά του Ρότσενκο.Ενδεικτικά αναφέρονται οι αφίσες για την κλασική ταινία «Το Θωρηκτό Ποτέμκιν» σε σκηνοθεσία Σεργκέϊ Αϊζενστάιν το 1925, όπως και τα έργα των δυο καλλιτεχνών που είχαν παρουσιαστεί στην ιστορική έκθεση του 1921 με τίτλο"5 x 5 = 25".
Τα εργα της Ποπόβα στη ζωγραφική, στο θέατρο, τη γραφιστική και στο σχέδιο υφασμάτων συνέβησαν παρά την κλονισμένη υγεία της και την προσωπική της τραγωδία –ο άντρας της πέθανε από τύφο το 1919, και η ίδια πέρασε ένα χρόνο προσπαθώντας να αναρρώσει. Πέντε χρόνια αργότερα πέθαναν και η ίδια και ο γιος της από οστρακιά.
Ο Ρότσενκο του οποίου η γυναίκα Βαρβάρα Στεπάνοβα ήταν και η ίδια σπουδαία καλλιτέχνης (συμμετείχε και εκείνη στην έκθεση "5 x 5 = 25"), δημιούργησε έργα σε ενα ευρύ φάσμα του κινήματος του Κονστρουκτιβισμού, από τη διαφήμιση μέχρι τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο.

Επιμελητές της έκθεσης είναι η Margarita Tupitsyn και ο Vicente Todoli. Από ελληνικής πλευράς την επιμέλεια της έκθεσης στο ΚΜΣΤ έχουν η διευθύντρια του ΚΜΣΤ Μαρία Τσαντσάνογλου και η επιμελήτρια του ΚΜΣΤ, Αγγελική Χαριστού.
Η έκθεση ή οποία παρουσιάστηκε ήδη στην Tate Modern του Λονδίνου, θα βρίσκεται στον εκθεσιακό χώρο του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Μονή Λαζαριστών μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια (19 Οκτωβρίου 2009 – 31 Ιανουαρίου 2010) θα ταξιδέψει στην Πινακοθήκη Reina Sofia, στη Μαδρίτη.
(η παραπάνω φωτογραφία είναι από την ιστοσελίδα www.onculture.eu)

Λιουμπόβ Ποπόβα και Αλεξάντρ Ρότσενκο στη συλλογή Κωστάκη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τεχνης
(αποσπάσματα από κείμενο της διευθύντριας του Μουσείου κ.Μαρίας Τσαντσάνογλου)

Ποπόβα Λιουμπόβ, "Νεκρή φύση"

Ποπόβα Λιουμπόβ, "Γυναίκα που ταξιδεύει" (1915)

"Τα 200 και πλέον έργα (πίνακες και σχέδια) της Λιουμπόβ Ποπόβα στη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ δίνουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσει κανείς όλη την πορεία της τόσο σπουδαίας αυτής καλλιτέχνιδας
Ο Κωστάκης απέκτησε τους πίνακες της Ποπόβα σχεδόν αποκλειστικά από την οικογένεια της καλλιτέχνιδας και κυρίως από τον αδελφό της Πάβελ Σεργκέεβιτς και τον θετό του γιό. Ο Κωστάκης διηγείται πως ο Π.Σ. δέχτηκε να του πουλήσει ό,τι είχε φυλαγμένο στο διαμέρισμά του εκτός από έναν μικρό πίνακα που αποφάσισε να κρατήσει ως αναμνηστικό της αδελφής του. Ο ίδιος ο Π.Σ. πρότεινε στον Κωστάκη να επισκεφθεί τον θετό του γιο στην πόλη Ζβένιγκοροντ. Σ’ ένα περιποιημένο ρωσικό σπίτι με κήπο, ο Κωστάκης ανακάλυψε πολλά ακόμη έργα τα οποία και αγόρασε. Το σημαντικότερο όμως εύρημά του ήταν το “Ζωγραφικό Αρχιτεκτόνημα” του 1921, ένα μεγάλο έργο σε κοντρα-πλακέ διαστάσεων 113 Χ 113 εκ. Ο Κωστάκης διηγείται πως το έργο αυτό ήταν καρφωμένο στο παράθυρο της αποθήκης για να προστατεύει τον χώρο από τη βροχή. Ο ιδιοκτήτης είπε στον συλλέκτη ότι θα του το δώσει μόνο εάν του φέρει ένα κομμάτι κόντρα – πλακέ για να το αντικαταστήσει. Έτσι και έγινε, και το έργο αυτό περιήλθε στη συλλογή Κωστάκη."

Ροτσένκο Αλεξάντρ, "Εκφραστικός Ρυθμός"

Ροτσένκο Αλεξάντρ, "Κατασκευή σε άσπρο (Ρομπότ)" (1920)

"Ιδιαίτερης αξίας είναι η συλλογή πινάκων και σχεδίων του Αλεξάντρ Ρότσενκο που χρονολογούνται πριν από το 1921. Ο Ρότσενκο αποκήρυξε τη ζωγραφική το 1921 και στράφηκε στη φωτογραφία. Η εξαιρετικά σπάνια προγενέστερη ζωγραφική του περίοδος έχει μοναδική εκπροσώπηση (και συνεπώς σπουδαιότητα) στη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ. Εξίσου σημαντικά είναι και τα ζωγραφικά έργα του Ρότσενκο από τη μεταγενέστερη περίοδο (τέλη 1930 – αρχές 1940).
Ο Κωστάκης διηγείται πως γνώρισε τον Ρότσενκο την εποχή που κανείς δεν τον θεωρούσε ζωγράφο. Όλοι πίστευαν ότι είναι ένας πολύ σημαντικός φωτογράφος και είχαν ξεχάσει τη σχέση του με τη ζωγραφική. Ο ίδιος είχε σε μεγάλο βαθμό επιδιώξει αυτή την λήθη. Ο Κωστάκης θεωρούσε ότι η ζωγραφική περίοδος του Ρότσενκο ήταν η πιο ενδιαφέρουσα. Όταν η επιτροπή της Πινακοθήκης Τρετιακόφ έκανε την επιλογή των έργων της συλλογής που θα έμεναν στην ΕΣΣΔ και εκείνων που ο συλλέκτης θα έπαιρνε μαζί του, του είπαν να πάρει όλα τα ζωγραφικά έργα του Ρότσενκο. Ο λόγος αυτής της προσφοράς ήταν πως ο Ρότσενκο «δεν είναι ζωγράφος, είναι φωτογράφος». Αγνόησαν έτσι αυτή την εξαιρετικά σημαντική περίοδο του Ρότσενκο, η οποία εκπροσωπείται επάξια σήμερα, χάρη στον Κωστάκη, στη συλλογή του ΚΜΣΤ. Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος που ο Κωστάκης δεν ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει φωτογραφίες του Ρότσενκο (υπάρχουν πολύ λίγες στο αρχείο του Κωστάκη). Θα παραθέσω τα λόγια του ίδιου του Κωστάκη για την σχέση του με τον Ρότσενκο και με τα ζωγραφικά έργα (Peter Roberts, A Russian Life in Art, Carlton University Press, 1994):
Ο Ρότσενκο ήταν μεγάλος πειραματιστής, όμως η σημαντική για το έργο του περίοδος από το 1916 ως το 1920 είχε μικρή διάρκεια, κράτησε μόνο πέντε χρόνια. Μετά το 1920 πήρε μια φωτογραφική μηχανή κι άρχισε να ασχολείται πολύ δραστήρια με τη φωτογραφία. Έκανε τα γνωστά, εξαιρετικά φωτογραφικά πορτρέτα του Μαγιακόφσκι και εργάστηκε στο φωτομοντάζ. Την εποχή εκείνη ο Ρότσενκο ήταν πρωτοπόρος στο είδος αυτό, μεγάλος πειραματιστής με μεγάλη και ενδιαφέρουσα παραγωγή έργου. Όμως την ζωγραφική την εγκατέλειψε. Νομίζω πως ο λόγος ήταν ότι ήδη από τις αρχές του 1920, πολύ προτού ξεκινήσουν οι σταλινικές διώξεις και η καταδίκη της πρωτοπορίας, ο Ρότσενκο για κάποιο λόγο είχε αποφασίσει ότι αυτά που έκανε τα προηγούμενα χρόνια δεν ήταν αυτό που ο κόσμος και το σοβιετικό προλεταριάτο είχαν ανάγκη. Πρέπει να πω πως ο Ρότσενκο ήταν αφοσιωμένος κομουνιστής και γι αυτό παράτησε χωρίς καμμία πίεση από τις αρχές αυτό που τόσο εξαιρετικά δημιούργησε στο διάστημα ανάμεσα στο 1915 και το 1920. Όμως κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1920 επέστρεψε στη ζωγραφική, όχι την αφηρημένη αλλά την παραστατική, κάτι σαν τον Φράνσις Μπέικον χωρίς τις παραμορφώσεις στο πρόσωπο και στο σώμα. Την εποχή εκείνη ζωγράφιζε κλόουν, τσίρκα, ορισμένα πορτρέτα. Στη δεκαετία του 1940 επέστρεψε στην αφαίρεση και δημιούργησε μια σπουδαία σειρά έργων που θυμίζουν την τεχνική του Χανς Αρπ. Το 1942 δημιούργησε μια σύνθεση σε μακρύ παραλληλόγραμμο χαρτί με τεχνική που θυμίζει τον Τζάκσον Πόλοκ.
Ο Κωστάκης διηγείται ακόμη πώς απέκτησε την μοναδική οβάλ κατασκευή του Ρότσενκο που αργότερα το ΜΟΜΑ αγόρασε από τον συλλέκτη και σήμερα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη:
Το 1950 ρώτησα τον Ρότσενκο τί απέγιναν οι κατασκευές του. Δεν μου απάντησε ξεκάθαρα, είπε όμως: «Νομίζω πως κάποια κατασκευή βρίσκεται εδώ, στα ράφια πάνω από τη σόμπα. Ανέβα και ρίξε μια ματιά». Έτσι πήρα μια σκάλα και ανέβηκα. Είχε πολλή σκόνη και αμέτρητα χαρτιά και περιοδικά... Μέσα σ’ αυτό το χάος ήταν ακουμπισμένη σε κομμάτια η περίφημη οβάλ κρεμαστή κατασκευή του. Ο Ρότσενκο μου είπε «Πάρτην. Θα βρεις ένα πιο ασφαλές μέρος γι’ αυτήν.»
Ο Ρότσενκο είχε δίκιο. Η κατασκευή βρήκε το νέο σπίτι της στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο Κωστάκης την πούλησε όταν ήταν άρρωστος και χρειαζόταν κάποια χρήματα για μεταμόσχευση νεφρού. Την πούλησε όμως κάπου που γνώριζε ότι το έργο θα παραμείνει ασφαλές!"

Ποπόβα Λιουμπόβ, "Φωτογραφικό πορτρέτο της Λιουμπόβ Ποπόβα, γύρω στο 1920"

Φωτογραφικό πορτρέτο του Αλεξάντρ Ρότσενκο

(Τα πορτραίτα και οι φωτογραφίες των έργων των Ποπόβα και Ροτσένκο προέρχονται από την ιστοσελίδα του Κ.Μ.Σ.Τ.: www.greekstatemuseum.com)