Μάτση Χατζηλαζάρου

"...εσύ μ'ανοίγεις παράθυρο

με κλείνεις

με στολίζεις φυτά

και τα περιποιέσαι

με μυρίζεις

με διψάς

με κρατάς

ξαφνικά

με λύνεις

και γελάω ακόμα ακόμα..."

Η Μαρία (Μάτση) Χατζηλαζάρου, κόρη του Κλέωνα και της Βιργινίας Χατζηλαζάρου, είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη το 1914. Η οικογένειά της εύπορη αρχικά, σταδιακά χάνει την οικονομική της ευμάρεια. Πολύ μικρή, έζησε κάποιο διάστημα στη Γαλλία και στην Ιταλία. Επέστρεψαν στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη το 1919, στην Αθήνα, το 1921. Η οικογένειά της είχε οικονομικά πλέον καταστραφεί και οι γονείς της, εθισμένοι στην μορφίνη, πεθαίνουν και οι δυο μέσα σε λίγους μήνες, το 1934.
Η ίδια, ζει στην Αθήνα και είναι παντρεμένη με τον Κάρλ Σούρμαν από το 1931 και μέχρι το 1936. Ένα χρόνο μετά παντρεύεται τον γεωπόνο και αρχιτέκτονα κήπων Σπύρο Τσαούση. Αυτός ο γάμος κρατά ακόμη λιγότερο, περίπου ένα χρόνο.

Η Μάτση Χατζηλαζάρου αποφασίζει να κάνει ψυχανάλυση. Τότε συναντά τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Είναι το 1939, είναι 25 χρονών. Ένας θυελώδης έρωτας την οδηγεί στον τρίτο της γάμο. Θα ζήσουν μαζί τέσσερα χρόνια. Στο σπίτι τους πραγματοποιούνται οι θρυλικές Πέμπτες, όπου ποιητές, εκεί, διαβάζουν τα πρώτα τους ποιήματα. Ανάμεσά τους, ο Εγγονόπουλος, ο Βαλαωρίτης, ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Σαχτούρης, ο Ανδρέας Καμπάς. Η Μάτση γράφει ποιήματα. Θα τα δημοσιεύσει αφότου εγκαταλείψει τον Ανδρέα Εμπειρίκο, έχοντας ήδη κάνει σχέση με τον Ανδρέα Καμπά. Με τον Εμπειρίκο χωρίζουν το 1943, επίσημα τρία χρόνια μετά, η συλλογή της «Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης» κυκλοφορεί το 1944, με το ψευδώνυμο Μάτση Ανδρέου, και είναι αφιερωμένη «…στον Αντρέα». Είναι γνωστό το σχόλιο του Χατζιδάκι για αυτήν την αφιέρωση: «Κι όλοι ρωτούσαν ποιον εννοεί. Τον Εμπειρίκο που άφηνε ή τον Καμπά που ακολουθούσε». Για τον Χατζιδάκι δεν υπάρχει αμφιβολία, η τολμηρή Μάτση, "η Μάτση των Ονείρων", όπως γράφει για αυτήν, εννοούσε και τους δύο.
Το 1945, ο Οκτάβιος Μερλιέ, ιδρυτής και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, γυναίκα του είναι η Μέλπω Μερλιέ-Λογοθέτη, ιδρύτρια του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, πείθει τη γαλλική κυβέρνηση να προχωρήσει στη χορήγηση μεγάλου αριθμού υποτροφιών σε Έλληνες φοιτητές. Μετά από εξετάσεις, περισσότεροι από 150 νέοι φεύγουν με το πλοίο “Ματαρόα” για την Γαλλία. Ανάμεσά τους οι Κορνήλιος Καστοριάδης (που έχει χαρακτηρίσει το γεγονός αυτό «ιστορικό στην πορεία της νεώτερης Ελλάδας»), Γιώργος Κανδύλης, Νίκος Σβορώνος, Ιάνης Ξενάκης, Κώστας Αξελός, Κώστας Παπαϊωάννου, Μέμος Μακρής, Αδωνις Κύρου, Μιμίκα Κρανάκη, o Εμμανουήλ Κριαράς κ.α. Ανάμεσά τους και η η Μάτση Χατζηλαζάρου και ο Ανδρέας Καμπάς. Θα χωρίσουν το 1946.
Στο Παρίσι η Μάτση γνωρίζει τον ισπανό ζωγράφο Javier Vilató. Μαζί του ζει οκτώ χρόνια, ο πιο μακροχρόνιος ίσως έρωτάς της, μέχρι το 1956. Έχει δυο χρόνια σχέση με τον Καστοριάδη και επιστρέφει μόνιμα στην Ελλάδα το 1958.
Πέθανε στην Αθήνα στις 16 Ιουνίου 1987.


Τα ποιήματά της είναι όπως η ζωή της. Τολμηρά, δυναμικά, ερωτικά, δαγκώνουν και σ’ αρπάζουν, γυναικεία τρυφερά και άγρια, δε φοβούνται νοήματα και λέξεις.

Η νύχτα έπεσε στο πέλαγος-για μένα πού είναι η μέρα;
Πού 'ναι οι αχτίδες του ήλιου πάνω στα βλέφαρά μου,
πού 'ναι οι καημοί της σάρκας μου πάνω στην άμμο, πού'ναι
ο γκιώνης, τα τζιτζίκια, κι οι πέντε μου φωνές;
Αύριο θα σμίξω τα δυο σου σκέλη, μήπως γεννηθεί ένα μικρό
λυπητερό παιδάκι, θα το λένε Ιούς, Μανιούς, ίσως και
Aqua Marina.
Φέρτε μου να γεννήσω όλα τα μωρά της πλάσης, δώστε να
πεθάνω όλους τους θανάτους.
Μερικές χορδές μουσικής φθάνουνε για να τρέξουμε
γυμνοπόδαροι μες στη χλόη του Βορρά, για να μετρήσουμε
όλες τις σταγόνες του σώματός μας και για να πλέξουμε
με το'να μας χέρι όλες τις ψάθες των ρεμβασμών μας.

Δεν ήταν ανάγκη βασίλισσα να με κάνεις του Περού.

Ανάγκη ήτανε να σκύψεις από πάνω μου, να δω στα μάτια σου

εκείνα τα δυο φωσάκια. Φωσάκια που λένε ότι είμαι

τ' ονειρεμένο σου νησί στην Ωκεανία, ξωτικό, πρωτόγονο,

ηλιοπλημμυρισμένο, καθάρια γαλάζια τα νερά του,

κι οι βυθοί του ανθόσπαρτοι σαν το πιο γόνιμο χωράφι.

Λες κι ήτανε χθες βράδυ ακρογιάλι το σώμα μου,

τα χέρια σου δυο μικρά τρυφερά καβούρια

Ποιητικές Συλλογές & Μεταφράσεις
«Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης» (με το ψευδώνυμο Μάτση Ανδρέου), εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1944 (με μια ξυλογραφία του Διαμαντή Διαμαντόπουλου)
«Δύο Διαφορετικά Ποιήματα» (με το ψευδώνυμο Μάτση Ανδρέου), περιοδικό «Τετράδιο Πρώτο», Αθήνα, Απρίλης 1945
«Cinq Fois», εκδ. GLM, Paris, 1949 (με έξι χαλκογραφίες του Javier Vilató)
«Chants Populaires des Grecs» (ελληνικά λαϊκά τραγούδια μεταφρασμένα στα Γαλλικά), εκδ. GLM, Paris, 1951
«Κρυφοχώρι», εκδ. Τετράδιο, Αθήνα, 1951 (με τέσσερις χαλκογραφίες του Javier Vilató)
«La Frange de Mots», εκδ. GLM, Paris, 1954
«Αποσπάσματα από τον Πίνδαρο» (Ισθμιόνικος Α', Νεμεόνικος ΣΤ') μεταφρασμένα στα Γαλλικά, περιοδικό «Mercure de France», Janvier-Avril 1956
«Έρως Μελαχρινός», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1979 (με μια χαλκογραφία του Javier Vilató)
«7 Χ3. Εφτά γραπτά στα ελληνικά - sept textes en français - seven writings in English», τυπογραφείο Κείμενα, Αθήνα, 1984
«Το δίχως άλλο. Αντίστροφη αφιέρωση - dédicace à rebours», τυπογραφείο Κείμενα, Αθήνα, 1985
«Εύκολο» (ποιήματα Paul Eluard, φωτογραφίες Man Ray), τυπογραφείο Κείμενα, Αθήνα, 1987

Πορτραίτο της Μάτσης Χατζηλαζάρου, καλλιτέχνης: Javier Vilató, 1951
(το έργο ανήκει στη συλλογή έργων του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη)