Wislawa Szymborska 1923-2012

Αν δεν είχε πάρει το Νόμπελ το 1996, δεν θα την ήξερα, δεν θα είχα διαβασει κανένα ποίημά της. Είμαι τυχερή που την γνώρισα έστω και αργα (παρεμπιπτόντως, αρκετα βραβεία νόμπελ με εβαλαν να ανακαλύψω λογοτεχνες σπουδαίους και αγνωστους σε μένα). Το πώς χειρίστηκε το βραβείο, το πώς έζησε τη ζωή της και πριν και μετα απο αυτό, είναι μια αληθινά ωραία ιστορία ζωής. 

Η Βισουάβα Σιμπόρσκα πέθανε την περασμενη Τεταρτη.

η φωτογραφία απο εδώ

Ένα ποίημά της που αγαπώ πολύ, πριν απο τεσσερα περιπου χρόνια το είχα ξαναγραψει σε αυτό το ιστολόγιο. Με αφορμή μια εκδήλωση, είχα ζητησει απο την μεταφράστριά του και μας το είχε διαβασει και στην εκπομπή, τότε.

"Παραείμαι κοντά του για να με ονειρεύεται.
Δεν πετώ πια από πάνω του, δεν του ξεφεύγω
κάτω απ’ τις ρίζες του δέντρου. Παραείμαι κοντά.
[…] Πολύ κοντά.
Γεύομαι τον ήχο, βλέπω το γυαλιστερό τσόφλι αυτής της λέξης
καθώς ξαπλώνω ακίνητη στην αγκαλιά του. Αυτός κοιμάται.
[…] Παραείμαι κοντά
για να του πέσω από τον ουρανό.
H κραυγή μου θα μπορούσε να τον ξυπνήσει.
Tι κακόμοιρο πλάσμα που είμαι,
φυλακισμένη στο σχήμα μου,
εγώ που ήμουν σημύδα, που ήμουν σαύρα,
που έβγαινα απ’ τα κουκούλια μου
λαμπυρίζοντας στα χρώματα που έπαιρνε η σάρκα μου.
Εγώ που είχα
το χάρισμα
να εξαφανίζομαι μπροστά σε έκπληκτα μάτια,
απ’ τα πλούτη το πιο ακριβό.
Είμαι κοντά,
παραείμαι κοντά του για να με ονειρεύεται.

Tραβώ το χέρι μου κάτω απ’ το κεφάλι του κοιμισμένου
κι είναι μουδιασμένο, γεμάτο ένα σμάρι καρφίτσες,
στην άκρη της καθεμιάς, περιμένοντας το μέτρημα,
κάθονται οι έκπτωτοι άγγελοι."

(μτφρ. Αικατερίνη Δούκα-Καμπίτογλου)



O Μιχάλης Μητσός έγραψε στα ΝΕΑ, χθες:


"Οταν ήταν νέα, η Βισουάβα Σιμπόρσκα λάτρευε την ανθρωπότητα και ήθελε να κάνει κάτι γι' αυτήν. Τότε μάλιστα πίστευε ότι μπορούσε να σώσει τον κόσμο μέσα από τον κομμουνισμό. Σύντομα αποκήρυξε και την ιδέα της εκείνη και τον κομμουνισμό. Σε μια συνέντευξη που έδωσε στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» λίγο καιρό μετά τη βράβευσή της με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, το 1996, επέμεινε ότι τα ποιήματά της είναι «αυστηρά μη πολιτικά. Είναι ποιήματα για τους ανθρώπους και τη ζωή».

Οσο περνούσαν τα χρόνια τόσο η Σιμπόρσκα διαπίστωνε ότι αυξάνονταν τα ερωτήματα και μειώνονταν οι απαντήσεις. Η ομιλία της όταν παρέλαβε το Νομπέλ περιστρεφόταν γύρω από τις λέξεις «δεν ξέρω». Ενας από τους λόγους που αγαπούσε τόσο πολύ τα ζώα ήταν κι αυτός: αντίθετα από τους ανθρώπους, εκείνα δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν.

Υπάρχει και μια άλλη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα. Οι πρώτοι διαβάζουν τη ζωή τους και τη ζωή του κόσμου μέσα από τη διαδοχή των στιγμών και για τον λόγο αυτό αδυνατούν να εμβαθύνουν στη στιγμή. Τα δεύτερα, αντίθετα, ζουν την κάθε στιγμή. Και έτσι δεν γνωρίζουν από τεχνάσματα, υπολογισμούς και παγίδες. Εχουν τη συνείδησή τους καθαρή.

Με ένα ζώο θα συνέδεε μοιραία η ποιήτρια τον θάνατο, τον δικό της θάνατο.
«Γάτα σε ένα άδειο διαμέρισμα», έτσι τιτλοφορείται ένα από τα ωραιότερα ποιήματά της (σε μετάφραση Βασίλη Καραβίτη, από τη συλλογή «Μια ποιητική διαδρομή», εκδ. Σοκόλη, 2003):

Να πεθάνεις - δεν μπορείς να το κάνεις αυτό/ σε μια γάτα./ Γιατί τι μπορεί να κάνει μια γάτα/ σ' ένα άδειο διαμέρισμα;/ Να σκαρφαλώνει στους τοίχους;/ Να τρίβεται πάνω στα έπιπλα;/ Τίποτα δεν δείχνει εδώ διαφορετικό/ κι όμως τίποτα δεν είναι το ίδιο./ Τίποτα δεν μετακινήθηκε/ κι όμως υπάρχει πιο πολύς χώρος./ Και τις νύχτες δεν ανάβουν τις λάμπες.

Βήματα πάλι στο κλιμακοστάσιο/ όμως δεν είναι τα ίδια./ Το χέρι που αφήνει το ψάρι στο πιατάκι/ κι αυτό ακόμα έχει αλλάξει.

Κάτι δεν αρχίζει/ στη συνηθισμένη ώρα του./ Κάτι δεν συμβαίνει/ όπως θα' πρεπε./ Κάποιος ήταν πάντοτε, πάντοτε εδώ/ κι έπειτα εξαφανίστηκε/ και μένει πεισματικά άφαντος.

Ολα τα συρτάρια πέρασαν από έλεγχο./ Ολα τα ράφια εξερευνήθηκαν./ Οι ανασκαφές κάτω απ' το χαλί/ δεν απέδωσαν τίποτα./ Ακόμα και μια εντολή παραβιάστηκε,/ μ' όλα τα χαρτιά σκορπισμένα παντού./ Τι απόμεινε να κάνουμε;/ Μόνο ύπνο και αναμονή.

Περίμενε μόνο μέχρι να εμφανισθεί,/ άφησέ τον μόνο να σου δείξει το πρόσωπό του./ Δεν θα πάρει κάποτε ένα μάθημα/ γι' αυτό που δεν πρέπει να κάνεις/ σε μια γάτα;/ Κοντοζύγωσέ τον/ σαν να το κάνεις απρόθυμα/ και πάντοτε αργοκίνητα/ πάνω σε φανερά πληγωμένες πατούσες/ κι όχι πηδηματάκια και νιαουρίσματα,/ τουλάχιστον στην αρχή.

Η γάτα με την οποία συνήθιζε να φωτογραφίζεται η Σιμπόρσκα πρέπει να μην υπάρχει πια, αλλιώς θα το σκεφτόταν καλύτερα η ποιήτρια, δεν θα την άφηνε την περασμένη Τετάρτη μόνη."

(Το κείμενο απο ΤΑ ΝΕΑ, εδώ)

Ιστότοπος των βραβείων Νόμπελ με στοιχεία για την ποιήτρια, εδώ

Και η ομιλία της στην τελετή απονομής του Νόμπελ, εδώ *

Κείμενο στην εφημερίδα "The Guardian" την επομένη του θανάτου της, εδώ

*απόσπασμα από την ομιλία της

" [...]

This is why I value that little phrase "I don't know" so highly. It's small, but it flies on mighty wings. It expands our lives to include the spaces within us as well as those outer expanses in which our tiny Earth hangs suspended. If Isaac Newton had never said to himself "I don't know," the apples in his little orchard might have dropped to the ground like hailstones and at best he would have stooped to pick them up and gobble them with gusto. Had my compatriotMarie Sklodowska-Curie never said to herself "I don't know", she probably would have wound up teaching chemistry at some private high school for young ladies from good families, and would have ended her days performing this otherwise perfectly respectable job. But she kept on saying "I don't know," and these words led her, not just once but twice, to Stockholm, where restless, questing spirits are occasionally rewarded with the Nobel Prize.

Poets, if they're genuine, must also keep repeating "I don't know." Each poem marks an effort to answer this statement, but as soon as the final period hits the page, the poet begins to hesitate, starts to realize that this particular answer was pure makeshift that's absolutely inadequate to boot. So the poets keep on trying, and sooner or later the consecutive results of their self-dissatisfaction are clipped together with a giant paperclip by literary historians and called their "oeuvre" ...

[...]

The world - whatever we might think when terrified by its vastness and our own impotence, or embittered by its indifference to individual suffering, of people, animals, and perhaps even plants, for why are we so sure that plants feel no pain; whatever we might think of its expanses pierced by the rays of stars surrounded by planets we've just begun to discover, planets already dead? still dead? we just don't know; whatever we might think of this measureless theater to which we've got reserved tickets, but tickets whose lifespan is laughably short, bounded as it is by two arbitrary dates; whatever else we might think of this world - it is astonishing.

But "astonishing" is an epithet concealing a logical trap. We're astonished, after all, by things that deviate from some well-known and universally acknowledged norm, from an obviousness we've grown accustomed to. Now the point is, there is no such obvious world. Our astonishment exists per se and isn't based on comparison with something else.

Granted, in daily speech, where we don't stop to consider every word, we all use phrases like "the ordinary world," "ordinary life," "the ordinary course of events" ... But in the language of poetry, where every word is weighed, nothing is usual or normal. Not a single stone and not a single cloud above it. Not a single day and not a single night after it. And above all, not a single existence, not anyone's existence in this world.

It looks like poets will always have their work cut out for them."